Każdy z nas w ciągu życia doświadcza utraty ważnej osoby lub czegoś istotnego. Młodym ludziom, którzy tego nie zaznali, trudno jest zrozumieć emocje towarzyszące takiemu wydarzeniu. Mimo to, już w szkole, na lekcjach języka polskiego omawiane są Treny Jana Kochanowskiego, które zostały napisane po śmierci córki autora. Wtedy postrzegane są jako kolejne nudne wiersze, jednak z biegiem lat zaczynamy rozumieć emocje przeżywane przez podmiot liryczny.
Żałoba wiąże się z utratą bliskiej osoby, co nie musi oznaczać śmierci, lecz na przykład rozwód. Według rozszerzonej definicji, o stracie można także mówić, gdy nawiązujemy do czegoś co było dla nas bardzo cenne, np. dobre imię, praca, wolność, majątek czy zdrowie. Żałobę traktuje się jako proces, który ma pewne fazy, a co za tym idzie posiada również początek i koniec. Można tutaj przywołać metaforę fizycznej rany: na początku nas boli, stopniowo goi się, aż pozostaje tylko blizna. Żałoba stanowi proces gojenia się “rany w sercu”. Ważne jest to, że nie ma możliwości, aby go przyspieszyć, ponieważ mogłoby to nam zaszkodzić. Głównym celem tego procesu jest zagojenie się rany, czyli adaptacja do trudnej, aktualnej rzeczywistości.
Etapy żałoby
W psychologii mamy wiele modeli nawiązujących do różnych pojęć. Odnosi się to także do żałoby, której najbardziej popularnym modelem jest ten przedstawiony przez Elizabeth Kübler-Ross w książce Rozmowy o śmierci i umieraniu. Jako pierwsza zaobserwowała etapy żałoby, czyli zaprzeczenie i odrętwienie, gniew, targowanie się, głęboki smutek oraz pogodzenie się.
Aktualnie mówi się o trzech etapach:
- Etap l – wstrząsu i zaprzeczenia
Charakteryzuje się odrętwieniem, niedowierzaniem, poczuciem, że to wszystko to tylko zły sen. Zazwyczaj trwa krótko, bo kilka lub kilkanaście dni. Jeśli się przedłuża to warto udać się do specjalisty.
- Etap ll – bólu
W czasie trwania tego etapu pojawia się tęsknota, smutek, żal, a także rozgoryczenie, gniew, oburzenie i poczucie winy. Osoba bardzo dużo myśli i wspomina o zmarłym, a także widzi go w snach i może pojawiać się wrażenie jego obecności na jawie. Dolegliwości, które w tym czasie się uaktywniają to zmniejszenie zainteresowania otoczeniem, zmniejszenie aktywności, a także problemy ze skupieniem. Istotne jest, aby było przyzwolenie bliskich na przeżywanie przez cierpiącego swoich emocji w ich towarzystwie. Na przykład, gdy płaczemy i widzi nas dziecko, warto powiedzieć, “płaczę, bo jest mi smutno, bo tęsknię za babcią”, a nie chować się w łazience. Otwarte wyrażanie emocji może dać mu większe poczucie bezpieczeństwa niż ich ukrywanie. Należy pamiętać o tym, że ważne jest przyzwolenie na przeżywanie każdej emocji, także złości, która może się pojawiać w sytuacji, gdy śmierć była wynikiem działania człowieka.
- Etap lll – adaptacji
W ostatnim etapie stopniowo następuje pogodzenie się ze stratą, dzięki czemu osoba zaczyna uczyć się żyć w nowej sytuacji. Trudne emocje są mniej intensywne, zmagający się staje się bardziej zainteresowany innymi i otoczeniem. Jednocześnie pamięta o zmarłej osobie, modli się w jej intencji, odwiedza grób albo wykonuje inne czynności upamiętniające ją.
Etapy te opisują przebieg żałoby niepowikłanej, która jest mechanizmem przystosowania do przykrej straty. Zazwyczaj nie wymaga specjalistycznej pomocy, lecz wsparcia najbliższych. Pierwsze dwa etapy na ogół trwają do 6 miesięcy, natomiast cały proces kończy się po około roku, jednak nie należy trzymać się sztywno tych ram, ponieważ każdy z nas jest inny. Istotne jest to, że w czasie trwania kolejnych stadiów, nasilenie trudnych emocji i różnych symptomów może się zmieniać w zależności od wielu czynników, np. ważnych rocznic, które celebrowaliśmy ze zmarłym. Gdy proces przechodzenia przez etapy żałoby znacznie się przedłuża może to znaczyć, że żałoba przeszła w powikłaną, czyli metaforycznie mówiąc, rana nie goi się jak powinna. Grozi to poważniejszymi konsekwencjami, dlatego w takiej sytuacji warto udać się po pomoc do specjalisty.
Na podstawie:
Kübler-Ross, E. (2007). Rozmowy o śmierci i umieraniu. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.
Olszewska, O. (2023). Sposób na depresję. Praktyczny poradnik. Jasna Góra: Wydawnictwo Paulinianum.
